خلاصه کتاب روانشناسی خواب زیگموند فروید
در دوران پیش از ظهور علم، مردم نسبت به تعبیر خواب و آگاهی نداشتند. هرچه را که پس از بیداری به یاد می آوردند ، بیان دوستانه یا خصمانه از قدرت های والا می پنداشتند خواه شیطانی یا ملکوتی با پیدایش اندیشه های علمی، کلیت این افسانه گرایی و توصیفی به روانشناسی تبدیل شد. امروزه بین افراد تحصیل کرده کمتر کسی پیدا می شود که نسبت به این واقعیت تردید داشته باشد که خواب عمل روانی خود رویا بین است.
در ارزیابی خواب سه جهت گیری دیده می شود. بسیاری از فیلسوفان به یکی از این سه جهت گیری گرایش داشته اند، جهتی که همزمان ارزش گذشته ی خود را حفظ کرده است. از نظر آنان، شالوده خواب حالت خاصی از فعالیت روانی است که حتی می توان آن را در حالات فراتر به مثابه ی الهام پنداشت. روزی شگفت زده به این نتیجه رسیدم که دیدگاه مردم درباره خواب که ریشه در خرافات دارد، به واقعیت نزدیک تر است تا دیدگاه پزشکی.
محتوای رویا بسیار کوتاه تر از تفکراتی است که من آن ها را جایگزین می دانم و تحلیل ها مشخص کرده که محرک خواب رویدادی است جزئی از عصرگاه پیش از خواب. به منظور مقایسه ای خوابی که در حافظه من حفظ شده با یافته های حاصل ار تحلیل، از اولی به مثابه ی محتوای آشکار رویا و از دومی بدون هیچ تمایزی به عنوان محتوای پنهان رویا نام می برم.
رویاها از بعد رابطه بین محتوای پنهان و آشکار به سه گروه تقسیم می شوند:
1- رویاهایی که معنا دارند و در عین حال قابل فهم اند.
2- رویاهایی که هرچند به هم متصل اند و مفهومی واضح دارند با این حال تاثیری گیج کننده دارند.
3- رویاهایی که نه مفهوم دارند و نه مطلق. بی ارتباط، گیج کننده و بی مفهوم به نظر می رسند. اکثریت غالب خواب های ما دارای این ویژگی ها هستند.
به نظر می رسد هر موقعیتی در خواب حاصل دو یا چند تجربه و اثری است که کنار هم قرار گرفته است. جوهر تفکرات رویا که به منظوره شکل گیری خواب گردآوری شده است، طبیعتا باید با کاربرد آن متناسب باشد. در همه ی عناصر آن باید یک یا چند عنصر مشترک وجود داشته باشد.
فشردگی رویا : هر عنصر از محتوای رویا با موضوع تفکرات خواب مشخص می شود این عمل تنها از یک عنصر تفکر حاصل نمی شود، بلکه از کل عناصر به دست می آید.
تفکرات خوابی که ما از تحلیل به آن رسیدیم خود را به عنوان عقده ای روانی، پیچیده ترین ساختار ممکن نشان می دهد. بخش ها آن در متنوع ترین رابطه منطقی بایکدیگر قرار می گیرند: آنها پس زمینه و پیش زمینه، شرطها ، انحراف ها ، نمونه ها و زنجیره ی شواهد و مخالفت ها را تشکیل می دهند. تقریبا می توان گفت هر زنجیره ای ، اندیشه ی همراه با تناقض خود است.مشخص هم نیست چرا همه این ها در عالم بیداری حضور ندارند. اگر یک خواب از تمام این موارد تشکیل شده باشد، جوهره روانی، تحت فشار قرار می گیرد که آن را بی نهایت به هم فشرده می سازد و یک جابه جایی و پاره سازی دورنی صورت می گیرد که در همان زمان سطوح جدیدی را خلق می کند و عملیات منتخب به نفع آن بخشش هایی انجام می شود که برای ایجاد صحنه ها متناسب ترند. اگر به منشاء این جوهره توجه کنیم، عبارت واپس روی می تواند فراخور حال این فرایند باشد.
رویا گری خلاق نیست، یا هیچ گونه فانتزی خودش را گسترش نمی دهد، قضاوتی انجام نمی دهد و نتیجه گیری نمی کند. دست به کاری نمی زند جز فشرده سازی و جابه جایی ماده و تغییر آن به شکل تصویری و این مکانیزم تغییر به عنوان عامل متغییر به آن اضافه می شود. اما در واقع رویاگری صرفا اولین کشف به عمل آمده از کل مجموعه ی فرایندهای روانی است که تمام نمادهای تاریخی، فوبیا ها، مشغولیت های ذهنی و توهمات را شامل می شود.
افرادی که رویا را پیشگویی آینده نی دانند، حق دارند. هرچند آینده ای که خواب به ما نشان می دهد، چیزی نیست که اتفاق بیفتد، بلکه تمایل درونی ماست که دوست داریم رخ دهد. ذهنیت عامیانه این طور است که آرزو ها به باور تبدیل می شوند.
با توجه به دیدگاه تحقق آرزو رویاها به سه دسته تقسیم می شوند.
1) رویاهایی که آرزو ها و خواسته های غیر پنهان و سرکوب نشده را نشان می دهند: بیشتر رویاهای دوران کودکی که به ندرت در بزرگسالی نمود پیدا می کنند از این دسته اند.
2) رویاهایی که آرزوهای سرکوب شده را به شکل پنهان نشان می دهند. بدون شک بیشتر رویاهای ما از این قبیل اند و پیش از درک نیاز به تحلیل دارند.
3) رویاهایی قرار گرفته اند که آرزو های سرکوب شده را نمایان می کنند، اما این کار بدون پنهان کاری بسیار جزئی انجام می شود. این دسته عموما همرا با اضطراب و ترسی است که به خواب پایان می دهد.
دستگاه های روانی ما دو روش را در تفکر سازی دنبال می کنند:
1) مزیتی دارد مبنی بر اینکه محصولات آن مسیر بازی را برای خودآگاهی طی می کنند.
2) فی نفسه نا آگاهانه است و می تواند تنها به روش دوم به آگاهی برسد.
* در مرز بین این دو روش که مسیر از اولی به دومی است. سانسوری اتفاق می افتد و موارد خوشایند مجاز می شوند از این مسیر بگذرند و موارد دیگر همان جا حفظ می شوند. بنابراین طبق تعریف ما هر آنچه که از سانسور رد نمی شود شرایط سرکوب است.
تفاوت تصاویر رویا در کودکان و بزرگسالان از دید فروید:
کودکان به علت آن که توانایی تمایز به رویا و واقعیت را ندارند، نمی توانند توهم و خیال را از مراقبت تشخیص دهند. افراد بزرگسال یادگرفته اند این تمایز را قائل شوند. همچنین به بیهودگی آرزو پی برده اند و بعد از تمرینی طولانی یاد گرفته اند که خواسته ها و آرزوهایشان را به بعد موکول کنند تا بتوانند به طرق نزدیک تغییر کلی خواسته را برآورده کنند.
* تمایلات جنسی سرکوب شده دوران کودکی از رایج ترین و نیرومند ترین امیال تشکیل دهنده ی رویا محسوب می شوند. ( برای مطالعه بیشتر به مقالات تئوری جنسی نوشته فروید مراجع کنید.)
نمادها در رویا:
هرچند مطالعه روی نمادهای رویا ناقص است، اما در اظهارات کلی و بیان مشاهدات خاص در اینجا به یقین رسیده ایم. مثلا سلاح نوک دار یا اشیای بلند و سفت مانند الوار و چوب بیانگر آلت تناسلی مردند یا گنجه، جعبه، کالسکه و اجاق بیان گر زهدان اند. اما نمادهایی هم هست که درک رابطه آنها سخت است.
قوه تفکر را به هنگام خواب می توان به شیوه زیر طبقه بندی کرد:
1. افکاری که در طول روز به دلیل مانع تصادفی ناتمام است. .
2. افکاری که در طول روز حل نشده، زیرا قدرت ذهنی در حل آن ناتوان عمل کرده و مشکلات لاینحل باقی مانده اند.
3. افکاری که در طول روز سرکوب شده اند.
4. افکاری که در طول روز باعث تحریک سیستم ناخودآگاه و نیمه خودآگاه شده اند.
5. متشکل از آثار بی اهمیت و حل نشده ی روز است.
کارکرد رویا:
فرایند رویا مسیر واپسگرایانه را طی می کند که این مسیر با ویژگی حالت خواب باز می شود و بدین طریق به وسیله ی گروهی حافظه جذب در آن می شود.
فرایند اولیه:
فرایندی ابتدایی که باعث جلوگیری از عمل سیستم دوم می شود. این فرایند باعث تخلیه تحریک می شود تا بتواند با میزان تحریکی که انباشته یک ارتباط ادراکی ایجاد کند.
فرایند ثانویه:
وظیفه اصلاح فرایند اولیه را دارد. این فرایند هدف را کنار می گذارد و فرایندی دیگر را انتخاب می کند، چیزی مشابه آن تجریه و برای یک همسانی فکری است. این امر طبق تجارب حرکتی زیاد حاصل می شود.
* فرایندهای اولیه از ابتدا در دستگاه روح وجود دارند درحالی که فرایندهای ثانویه فقط در جریان زندگی حاصل می شوند و فرایندهای اولیه را سرکوب می کنند.
ارزش رویاها در خبر دادن ما از آینده چیست؟ این پرسش قابل طرح نیست. بی گمان دانشمندان فروتن و عاری از خرافات و سوابق ذهنی موهوم، با خوشحالی از زحمت پژوهش ها و مطالعات علمی درباره ی پدیده های مجهول و ناپیدا استقبال می کند. اما این که رویاها می توانند از آینده خبر بدهند عاری از حقیقت نیست. اما دو عقیده هست که او نمی تواند آنها را قبول کند یکی زندگی بعد از مرگ و دیگری شناخت آینده ای که نمی توان در آن تعمق کرد بهتر است بگوییم که رویا از گذشته خبر می دهد زیرا همه رگ و ریشه ی آن از گذشته است.
منبع:
روانشناسی خواب – زیگموند فروید – احسان لامع – انتشارات نگاه – چاپ سوم – بهمن 1398
