در این مطلب سعی بر آن است تا کتابی در زمینه روان درمانی گروهی را به صورت خلاصه بررسی کنیم و نحوه و کاربرد آن را مشخص کنیم . چرا که چکیده ای از مطالب هر بخش این کتاب قطعا کار دانشجویان و همکاران رشته های مشاوره و روانشناسی را راحت تر کرده و در صورت لزوم و بررسی قبلی برای تهیه کتاب برای عمیق تر شدن در مطالب اقدام خواهند کرد.
زندگی نامه اروین د. یالوم
اروین د. یالوم (Irvin David Yalom) آمریکایی از چهره‌های مطرح روانپزشکی در سال‌های اخیر می‌باشد. او فارغ‌التحصیل رشته‌ی پزشکی بوده و پس از اتمام دوره‌ی آموزش و طرحش فعالیت آکادمیک خود را در دانشگاه استنفورد آغاز کرد. از آن به بعد مشارکت‌های تأثیرگذار او در شاخه‌ی روانپزشکی شروع شد. تدریس در زمینه روان‌درمانی گروهی، بنیان‌گذاری مدل روانپزشکی اگزیستانسیال از جمله دستاوردهای او می‌باشند.
اولین کتاب‌های او غیر‌داستانی و تخصصی بودند که بسیار مورد توجه دانشجویان روانپزشکی قرار گرفتند، به زبان‌های مختلف ترجمه شدند و یکی از آنها (تئوری و عمل در روان‌درمانی گروهی) هنوز به عنوان کتاب درسی به طور گسترده‌ای در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود. علاوه بر کتاب‌های علمی و تخصصی؛ یالوم کتاب‌های داستانی و رمان را نیز در کارنامه خود دارد، این دسته از کتاب‌ها افزون بر محتوای درمانی و علمی دارای نثر شیوا و تکنیکهای نوشتاری قابل قبولی بودند که شهرت بسیار زیادی در میان عموم مردم برای یالوم رقم زدند و زندگی معنوی و روحی بسیاری از خوانندگان را تحت تأثیر قرار دادند.
این نویسنده اذعان دارد که مخاطب مخفی او درمان‌گرهای جوان هستند. او داستان‌ها و رمان‌های آموزنده برای افراد این حرفه می‌نویسد و به این منوال همواره در مسیر تخصصی خود باقی می‌ماند. او در مصاحبه‌ای بیان میکند که در کتب درسی ریشه‌ی تاریخی رشته‌ی درمانگری به روانشناسی قرن نوزدهم؛ به خصوص فعالیت‌های فروید و یونگ نسبت داده می‌شود. اما نظر شخصی او این است که فلاسفه و نظریه‌پردازان از ابتدای تاریخ درگیر مسائل وابسته به روانشناسی بوده‌اند. بنابراین او در سال‌های ابتدایی خواندن متون فلسفه را به طور جدی و عمیق در پیش گرفت و این مطالعات را در نوشته‌های خود بسیار مورد استناد قرار داده است.
اروین د. یالوم به عنوان یکی از موفق‌ترین روانپزشک‌های قرن حاضر مفتخر به دریافت جوایز و نشان‌های فراوانی در این رشته شده است و همچنین کتاب هنگامی که نیچه گریست نشان طلا برای بهترین رمان داستانی را از باشگاه مشترک‌المنافع کالیفرنیا را کسب کرده است. از جمله کتاب‌های این نویسنده که به فارسی ترجمه شده‌اند وقتی نیچه گریست، درمان شوپنهاور، مسئله‌ی اسپینوزا، مامان و معنی زندگی، خیره به خورشید، روان‌درمانی اگزیستانسیال، دروغگویی روی مبل، هنر درمان و… را می‌توان نام برد.
هدف نویسنده از نوشتن کتاب روان درمانی گروهی
یالوم ویرایش پنجم این کتاب را به کمک مولین لشچ همکارش انجام داده است و حاصل یک دهه کار تحقیقی و بالینی در زمینه روان درمانی گروهی است. نویسندگان این کتاب تازه ترین تحولات در این زمینه را با تجربه بالینی خود همراه کرده اند که به غنای کتاب افزوده است.
یکی از ویژگی های یالوم در نوشتن کتاب درسی این است که به کمک نمونه هایی بالینی بسیار آن را جذاب و خواندنی میکند تا به ویژه برای دانشجویان ثابل استفاده تر شود. در واقع یکی از دلایل موفقیت این کتاب نمونه های بالینی بسیار در آن است. این نمونه از بین هزاران جلسه گروه درمانی این نویسندگان انتخواب شده است.
یالوم در سراسر این کتاب علاوه بر آموزش تکنیک های گروه درمانی به شواهد تحقیقی بسیاری استناد کرده است و به اعتقاد او روان درمانی گروهی بدون پشتوانه کار تحقیقی امکان رشد نخواهد داشت به همین دلیل یالوم شدیدا به تحقیقات روان شناختی و اجتماعی که به حوزه درمان ارتباط دارد اهمیت می دهد.
ارائه مباحث نظری و شیوه های کاربردی در این کتاب به نحوی است که برای درمانگرانی که صرفا با درمان انفرادی سروکار دارند نیز اطلاعات مفیدی فراهم می کند.
مخاطبان کتاب روان درمانی گروهی
اغلب خوانندگان این کتاب درمانگرند تلاش شده که جنبه بالینی داشته باشد. این کتاب برای افرادی که علاقه دارند که کار در زمینه روان درمانی گروهی انجام دهند بسیار مفید بوده و از آنجا که گروه درمانی اولین بار در دهه چهل شناخته شد، از آن زمان دستخوش تغییرات بسیاری بوده تا با تغییر در حوزه عملی درمان مطابقت کند. همچنان که سندروم های بالینی، موقعیتها و رهیافتها نظری تازه ای پدیدار شده است، گروه درمانی تنوع بیشتری یافته است، بهتر است از گروههای درمانی سخن بگوییم و نه گروه درمانی. گروههایی برای اختلاف وحشت، گروهایی برای افسردگی حاد و مزمن، گروه هایی برای جلوگیری از عود افسردگی، گروه هایی برای اختلالات خوردن، گروه های حمایتی برای بیماران مبتلا به سرطان، ایدز، آتروز، و اسکیزوفرنی مزمن، افراد الکی ، والدینی که کودکانی که آزار جنسی دیده اند، مردانی که همسران خود را کتک می زنند، افرادی که از همسران خود جدا شده اند، خانواده های مشکل دار، زنان و شوهرها و همه اینها و بسیاری دیگر اشکال مختلف گروه درمانی است. اما سطح کتاب به علت داشتن اصطلاحات تخصصی و درسی بودن برای افرادی که تحصیلات عالیه دارند مفید است و به عبارتی دیگر کتاب کاملا تخصصی است و برای متخصصان مشاوره و روانشناسی مناسب است. برای استفاده مفید از این کتاب بهتر از که در دوره های ارشد و دکتری خوانده شود که در این سطح مفاهیم کتاب قابل درک تر است.
خلاصه فصل به فصل کتاب
فصل اول – عناصر درمان
در این قسمت از عناصر 11 گانه تجربه درمانی خود یالوم را مورد اشاره قرار می دهد.
1- امیدوار کردن
2- همگانی بودن تجارب انسانی
3- فراهم کردن اطلاعات
4- نوع دوستی
5- اصلاح رفتار درمانجو در موقعیتی مشابه وضعیت خانوادگی او.
6- ایجاد تکنیک های اجتماعی شدن.
7- رفتار تقلیدی
8- یادگیری بین فردی ( فصل دوم)
9- انسجام گروه ( فصل سوم )
10- تخلیه هیجانی ( فصل چهارم )
11- عناصر وجودی ( فصل چهارم )
در این فصل در باره هفت عنصر اول صحبت میکنیم:
1- امیدوار کردن
در هرگونه کار روان درمانگری امید دادن اهمیتی حیاتی دارد. باید به درمانجو امید درمان داد تا به جلسات درمانی ادامه دهد و بتوان عناصر درمانی دیگر را به کار بست.
2- همگانی بودن تجارب انسانی
بسیاری از افراد با این فکردائمی وارد درمان می شوند که رنج و اندوه آنان منحصر به فرد است و فقط آنها هستند که ترسها، مشکلات غریب، افکار و امیال و خیالپردازی های خاصی دارند. درگروه درمانی، به خصوص در مراحل اولیه، از آنجا که منحصر به فرد بودن احساسات درمانجو تایید نمی شود درمانجو احساس آسودگی می کند.
3- فراهم کردن اطلاعات
در زیر عنوان انتقال اطلاعات این موضوعات را هم می گنجانم. دستورالعمل آموزشی درباره بهداشت روان، بیماری روانی، پویاییهای روانی کلی و نیز توصیه، نصیحت یا حتی راهنمایی مستقیم از سوی درمانگر یا سایر اعضای گروه.
4- نوع دوستی
گروه درمانی از این نظر که تنها درمانی است که به درمانجویان این امکان را می دهد که برای دیگران مفید باشند امکان منحصربه فردی است. در ضمن تعویض نقش را تشویق می کند. به این معنا که درمانجویان گاهی در نقش دریافت کننده کمک و گاهی در نقش فراهم کننده کمک در گروه ظاهر می شدند. و البته، درمانجویان در فرآیند گروه درمانی کمک بسیاری به یک دیگر می کنند. آنان حمایت می کنند، اطمینان خاطر می دهند، توصیه می کنند و بینش می دهند آنان مشکلات مشابهی دارند.
5- اصلاح رفتار درمانجو در موقعیتی مشابه وضعیت خانوادگی او.
بخش عمده درمانجویانی که وارد گروه می شوند، به استثنای آنهایی که دچار استرس بعد از واقعه اند یا از یک استرس محیطی یا جسمانی رنج می برند، غالبا در اولین و مهم ترین گروه در زندگی خود تجربه ای بسیار ناخوشایند داشته اند. اولین خانواده گروه درمانی از بسیاری جهات شبیه یک خانواده است. در گروه چهره های مقتدر / والدینی، چهره های خواهر و برادری / همسال، الهام های شخصی عمیق، عواطف قوی و صمیمیت عمیق و نیز احساسات رقابت جویانه و خصومت طلبانه دیده می شود.
6- ایجاد تکنیک های اجتماعی شدن.
یادگیری اجتماعی – رشد مهارتهای اجتماعی اساسی – عاملی درمانی است که در همه گروههای درمانی به کار می رود، هرچند که ماهیت مهارت های آموخته شده و صراحت فرآیند آن بر حسب نوع گروه درمانی تفاوت گسترده ای دارد. مثلا ممکن است در گروه هایی که بیماران را آماده بستری شدن در بیمارستان یا مرخص کردن کردن می کنند یا گروه های نوجوان تاکید صریحی بر رشد مهارت های اجتماعی شود. ممکن است از اعضای گروه خواسته شود که نقش کسی را بازی کنند که می خواهد با کارفرمای آینده اش حرف بزند یا کسی دعوت به شام کند.
7- رفتار تقلیدی
درمانجویان در دوران روان درمانی انفرادی ممکن است گاهی اوقات مثل درمانگر خود حرف بزنند، راه بروند و بنشینند و حتی فکر کنند. شواهد بسیاری نشان می دهد که گروه درمانگران با الگوسازی رفتارهای خاصی، برای مثال خود آشکار سازی یا حمایت در الگوهای ارتباطی گروه خود تاثیر می گذارند.
فصل دوم – یادگیری بین فردی
اهمیت روابط بین فردی
از هردیدگاهی که جامعه انسانی را بررسی کنیم، خواه تاریخ تحول گسترده انسان را بررسی کنیم و با رشد فرد را، همیشه ناچاریم انسان را در چارچوب روابط بین فردی اش در نظر بگیریم . اطلاعات متقاعد کننده ای از مطالعه بر روی انسان ها همیشه به صورت گروهی زندگی کرده اند و اعضای آن روابط مداوم و نزدیکی داشته اند و نیاز به تعلق، انگیزه ای قوی، اساسی و مداوم است.
فصل سوم – انسجام گروهی
در این فصل ویژگی های انسجام، و شواهد بسیار در تایید انسجام گروهی را به عنوان عامل درمانی و راهای مختلفی را که انسجام گروهی باعث تهسیل درمان می شود بررسی می کنیم.
اهمیت انسجام گروهی
آنچه اهمیت دارد سهیم کردن دیگران در جهان درونی خود و سپس پذیرفته شدن توسط دیگران است. پذیرفته شدن از سوی دیگران سبب می شود که درمانجو دیگر تصور نکند که اساسا موجودی نفرت انگیز و غیر قابل قبول است و دوست داشتنی نیست. نیاز به تعلق در همه ما ذاتی است. هم پذیرش از سوی گروه و هم وابستگی در وضعیت درمان انفرادی نشان دهنده این نیاز است.
در کتاب شواهدی را به عنوان مثال آورده که یکی از آنها را به اختصار توضیح میدهیم.
نتیجه گیری های مشابهی در مطالعه ای در مورد چهل و هفت درمانجو در دوازده جلسه روان درمانی گروهی به دست آمد. تغییر در شخصیت از دیدگاه خود درمانجو با احساسات عاطفی در گروه و ارزشیابی آنها از انسجام کلی گروه همبستگی با معنایی داشت.
بینش کارل راجرز در مورد شرایط ایده آل رابطه درمانجو – درمانگر
1- درمانجو در ابراز احساساتش به نحو فزاینده ای آزاد خواهد بود.
2- او واقعیت را می سنجد و می تواند محیط، خود و سایر افراد را بدون تمایز احساس و ادراک کند.
3- او به نحو فزاینده ای از ناهماهنگی بین تجارب و درکی که از خودش دارد آگاه می شود.
4- او از احساساتی که قبلا آن را در آگاهی انکار ا تحریف کرده بود آگاه می شود.
5- خود پنداره او که اکنون شامل جنبه های تحریف شده یا انکار شده است. با تجربه اش هماهنگ تر می شود.
6- او به نحو فزاینده ای میتواند بدون احساس تهدید، احترام مثبت و بی قید و شرط درمانگر را تجربه کند و خودش هم نسبت به خود احساس مثبت بی قید و شرطی پیدا کند.
7- او به نحو فزاینده ای ماهیت و ارزش تجارب خود را ارزیابی می کند.
8- او در برابر تجربه کمتر بر حسب ارزیابی دیگران واکنش نشان می دهد و واکنش او بیشتر بر اساس کارایی خود در پیشبرد رشدش است.
فصل چهارم – عناصر درمان: یکپارچگی
10- تخلیه هیجانی
همیشه به عنوان عاملی که نقش مهمی در فرآیند درمانی دارد به شمار می آمده است، هرچند که منطق مورد استفاده از آن دستخوش تغییر شکل بوده است. بسیاری از درمانگران تلاش کرده اند به درمانجویان کمک کنند تا از عواطف سرکوب شده و خفقان آور را رها کنند.
11- عناصر وجودی
عناصر مهمی هستند که علاوه براون مواردی که بررسی شد 5 مورد مربوط به عناصر وجودی است.
1- تشخیص اینکه زندگی گاهی اوقات ناعادلانه است.
2- تشخیص اینکه سرانجام هیچ گریزی از درد زندگی یا مرگ نیست.
3- تشخیص اینکه هر قدر هم که به دیگران نزدیک شوم باز هم باید با زندگی به تنهایی مواجه شوم
4- رویارویی شدن با موضوعات اصلی زندگی و مرگ و از این رو صادقانه تر زندگی کردن و کمتر گرفتار جزئیات بی اهمیت شدن.
5- دریافتن اینکه من سرانجام باید مسئولیت روش زندگی خود را بپذیریم صرف نظر از اینکه چقدر دیگران راهنما
فصل 5 – درمانگر : تکالیف اصلی
تکنیکهای درمانگر را بر اساس سه تکلیف اساسی بررسی می کنم:
1- خلق و حفظ گروه
2- فرهنگ سازی برای گروه
3- فعال سازی و روشن سازی اینجا و اکنون
ایجاد و حفظ گروه
رهبر گروه مسئول ایجاد و تشکیل جلسات گروه است. ارائه کمک حرفه ای اولین مرحله شروع جلسه است و بعد زمان و جای جلسات باید تعیین شود. قبل از جلسه اول رهبر باید از مهارت خود برای انتخاب آماده کردن اعضا استفاده کند، چون این کار در سرنوشت گروه تاثیر بسیاری دارد.
فرهنگ سازی
همین که گروه فرهنگ سازی شد، انرژی درمانگر باید در جهت شکل دادن به آن و تبدیل آن به یک سیستم اجتماعی هدایت شود. قوانین نانوشته رفتاری یا هنجارهای رفتاری باید مقرر شود تا تبادل بین اعضای گروه را هدایت کند. هنجارهای مطلوب برای درمان گروهی کدام است؟ اینها منطقا به دنبال بحث درباره عوامل درمانی خواهد آمد.
ایجاد هنجار
هنجاهای گروهی هم حاصل توقعات اعضا از گروه است و هم با توجه به هدایت های مستقیم و غیر مستقیم رهبر و اعضای با نفوذتر تشکیل می شود. اگر توقعات اعضا قطعی نباشد، در این صورت رهبر فرصت بیشتری دارد تا فرهنگی گروهی درست کند که از دیدگاه او جنبه درمانی دارد.
نمونه های هنجارهای گروه
گروه خود تنظیم کننده – خودآشکارسازی – هنجارهای روند کار- اهمیت گروه برای اعضای آن – اعضا به عنوان عناصر کمک – حمایت و رویارویی
فصل 6 – کار کردن براساس موقعیت اینجا و اکنون
تعریف فرآیند
به معنای تکنیک خاصی به ماهیت رابطه بین افراد در تبادل باهم یعنی اعضا و درمانگران اطلاق می شود.
تکنیک های روشن سازی فرآیند
* درمانجویان باید ابتدا تشخیص دهند با سایر افراد چه می کنند ( از اعمال ساده گرفته تا الگوهای پیچیده که در طول زمان طولانی باز می شود.
* سپس آنان باید تاثیر این رفتار را در دیگران ببینند و در ضمن دریابند که چگونه در عقاید دیگران تاثیر می گذارند و در نتیجه رفتارشان چه تاثیری در عزت نفس خودشان دارد.
* آنان باید تصمیم بگیرند که آیا از شیوه بین فردی معمول خود رضایت دارند.
* آنان باید اراده معطوف به تغییر کردن را تجربه کنند.
* آنان باید تغییر را حفظ کنند و آن را از موقعیت گروه به زندگی بیرون از گروه متصل کنند.
تنش های معمول گروهی
به خاطر داشته باشید که در هر گروه درمانی تا حدی تنش وجود دارد. برای مثال تنش هایی مانند تلاش برای سلطه، تضاد بین احساسات حمایتگرانه و خصومت آمیز بین خواهران و برادران، تضاد بین تلاشهای حریصانه و صادقانه برای کمک به دیگران، تضاد بین میل به سپردنخود به جریان عادی گروه ترس از دست دادن فردیت خود، تضاد بین میل به بهتر شدن و میل به ماندن در گروه و بین میل به اینکه دیگران پیشرفت کنند و ترس از عقب ماندن. گاهی اوقات این تنش ها ماهها خاموش می ماند تا آنکه واقعه ای آن را بیدار کند و خود را ناگهان نشان دهد.
فصل 7 – درمانگر: انتقال و شفافیت
هرچند که در نیم قرن گذشته تحول عمده ای در نظریه و تکنیک روانکاوی ایجاد شده است تا همین اواخر بعضی از اصول اساسی مربوط به نقش انتقال در درمان روانکاوی چندان تغییری نکرده بود:
1- تحلیل انتقال تکلیف عمده ی درمانی درمانگر است.
2- از آنجا که ایجاد انتقال مهم است، لازم است درمانگران با ساکت باقی ماندن به ایجاد آن کمک کنند، به نحوی که درمانجو بتواند با احساسات و نگرش ایی که منتقل می کند آن را باز کند.
3- مهم ترین نوع تفسیری که درمانگر می تواندارائه دهد تفسیری است که بعضی از جنبه های انتقال را روشن می کند.
روان درمانگرو شفافیت
در روان درمانگری به سرعت ابداعاتی صورت می گیرد و به بعد به سرعت هم ناپدید می شود. فقط یک مشاهده گر واقعا پر جرات مکن است تلاش کند تا بین گرایش های مهم باثبات و گرایش های موقتی در صحنه ی پر ابهام روان درمانی تمایز قائل شود.
مخالفت عمده با شفافیت درمانگر ناشی از این اعتقاد سنتی و تحلیلی اولیه است که عامل درمانی عمده، حل و فصل انتقال در رابطه ی درمانجو – درمانگر است. این دیدگاه بر این اعتقاد است که درمانگر باید نسبتا بیگانه و پر ابهام باق بماند تا رشد احساسات غیر واقع بینانه به خودش را حفظ کند. خود آشکار سازی رهبر ممکن است تاثیر نیرومندی داشته باشد.
مشکلات مربوط به شفافیت درمانگر
یک نتیجه نهایی از شفافیت غیر محدود درمانگر این است که جنبه های شناختی درمان ممکن است کاملا نادیده گرفته شود. همان گونه که قبلا گفتم، صرف تخلیه ی هیجانی به خودی خود تجربه ای اصلاحی نیست.
یادگیری شناختی یا بازسازی ( که اغلب آن توسط درمانگران ایجاد می شود) برای درمانجو لازم است تا بتواند تجارب گروهی را به زندگی بیرون از گروه تعمیم دهد، بدون این انتقال فقط توانسته ایم اعضای گروه درمانی بهتری داشته باشیم بدون اکتساب قدری دانش درباره الگوهای عمومی در روابط بین فردی، درمانجو ممکن است لازم باشد چرخه را در هر تبادل بین فردی دوباره کشف کند.
فصل 8 – انتخاب درمانجویان
گروه درمانی خوب با انتخاب درست درمانجو آغاز می شود. درمانجویانی که به نحو نامناسبی برای یک گروه انتخاب می شوند از تجربه ی گروهی خود بهره ای نمی برند. علاوه بر این، گروهی که به نحو نامتناسبی ترکیب شده باشد درجا می زند و هرگز نمی تواند راه درمانی معاصر به نحو فعالانه ای تاثیر این نکته را بررسی می کنند که درمانجویان بر اساس ویژگی ها و نشانه های خاص برای روان درمانی باهم جفت و جور باشند.
علل پایان دادن پیش از موعد به گروه درمانی:
* از لحاظ روانی در وضعیت ذهنی پایین تری باشند.
* توانایی کم تر در فکر کردن درباره ی عواطف دون عمل
* انگیزه کم تر
* واکنشی بودن بیش تر و کم تر تاملی بودن
* عواطف مثبت کم تر
* انکار بیشتر
* بیش تر جسمانی کردن مسائل روانی
* مصرف مواد مخدر
* خشم و خصومت بیش تر
تحلیلی از داده ها نشان داد که دلیل عمده برای خروج درمانجویان از درمان وجود دارد:
1) عوامل بیرونی 2) متفاوت بودن با گروه 3) مشکلات مربوط به ارتباط صمیمانه 4) ترس از درگیری عاطفی 5) عدم توانایی در سهیم شدن با درمانگر 6) مشکلات مربوط به درمان گروهی و فردی همزمان با درمان فعلی 7) افردی که زود برانگیخته می شوند. 8) عدم آشنایی مناسب درمان 9) مشکلات مربوط به تشکیل گروه های فرعی
زمانی که اعضا از گروه خود رضایت دارند:
1) گروه را به عنوان عامل ارضا کننده ی نیازهای فردی خود بدانند.(یعنی اهدافشان در درمان.)
2) از رابطه ی خود با دیگر اعضا احساس رضایت کنند.
3) از شرکت در گروه و در جهان خارج از گروه احساس رضایت کنند.
4) از عضویت در گروه و در جهان خارج از گروه احساس رضایت کنند.
فصل 9 – ترکیبات گروه های درمانی
تحقیقات مربوط به ترکیب گروهی هنوز یک علم مبهم است. با وجود این، از یافته های تحقیق می توان تا حدودی به جنبه های عملی درمان رسید. چندین اصل کلیدی می توان به ما در ایجاد گروه های روان درمانی تبادلی کمک کند.
درمان جویان می توانند الگوهای ارتباطی نوعی خود را در نمونه ی کوچک گروه بازسازی کنند.
* متغییر شخصیتی و وابستگی در مقایسه با صرف تشخیص، پیش بینی کننده های مهمی در رفتار درون گروهی محسوب می شود.
* درمانجویان نیاز به میزان معینی توانش بین فردی دارند تا بتوانند از گروه های درمانی تبادلی یش ترین فایده را ببرند.
* درمانجویانی که شدیدا سلطه طلب یا بی اعتنا هستند کار گروهی درمانی را مختل می کنند.
* اعضایی که علاقه مند به درگیری اند و مشتاق و مایلند خطر اجتماعی کنند کار گروهی را به پیش می برند.
باید بپذریم که فکر ایجاد گروه ایده آل گمراه کننده است. البته بسیاری از محققان تحقیقات بسیاری در این زمینه کرده اند و تعداد کمی از آن ها جامع، قابل تکرار یا از لحاظ بالینی درست بوده است. به همین دلیل و نیز به دلایل دیگر ایجاد یک گروه ایده آل با وجود مشکلات کار بالینی امکان ناپذیر است.
فصل 10 – تشکیل گروه : محل، زمان، اندازه، آمادگی
ملاحظات اولیه
قبل از تشکیل گروه، درمانگران باید مکان مناسبی برای برگزاری جلسه ها تعیین و تصمیم های عملی بساری درباره ساخت درمان اتخاذ کنند.
1- وضعیت فیزیکی: جلسه های گروهی در هر محلی که محرمانه بودن و رعایت هنجارها را تامین کند قابل برگزاری است.
2- گروه های باز و بسته: گروه به هنگام شکل گیری از سوی رهبر خود به عنوان گروه باز یا بسته تشکیل می شود.
گروه بسته: همین که آغاز شد، درهای خود را می بندد.هیچ عضو تازه ای را نمی پذیرند.
گروه باز: همانکه فردی گروه را ترک می کند برای او جایگزینی پیدا خواهند کرد.
مدت و تعداد جلسات: هرچند تعداد جلسه ها از 1 تا 5 بار در هفته متغیر است.اما غالب اعضای گروه هفته ای یکبار ملاقات دارند.
گروه درمانی کوتاه مدت: به سرعت چارچوب درمانی پراهمیتی را به دست می آورد. جست وجو برای اشکال کوتاه تر درمان به دلیل فشارهای اقتصادی تشویق می شود.
فصل 11 – درآغاز
مراحل شکل گیری گروه
مرحله اولیه: آشنایی، مشارکت با تاخیر، جست و جو برای معنا، وابستگی: دو تکلیف، اعضا را با هرگروه تازه شکل گرفته ای رو در رو میکند. ابتدا، آنان باید فهمند که چگونه به تکلیف اولیه دست یابند – همان مقصودی که به خاطر آن به گروه ملحق شدند. دوم آنان باید در روابط اجتماعی گروه درگیر شوند تا آنکه برای خود جایگاهی کسب کنند وبدین ترتیب هم بتوانند به تکلیف اولیه خود دست یابند و هم از عضویت در گروه لذت ببرند.
مرحله دوم: تضاد، سلطه، سرکشی: اگر اولین نگرانی گروه ورود و خروج است، در این صورت دومین نگرانی بالا یا پایین خواهد بود. در مرحله طوفانی بعدی، گروه از دل مشغولی به پذیرش و تایید، تعهد به گروه، تعریف رفتار پذیرفته شده، تلاش برای آشنایی با گروه، ساخت و معنا، دل مشغولی به سلطه، کنترل و قدرت می رسد.
مرحله سوم: رشد انسجام: برای توصیف این مرحله، عبارت های مختلفی با دلالت های ضمنی مشابه به کار رفته است مثل: خودآگاهی درون گروهی – هدف مشترک و روح گروه – کار جمعی گروه – همکاری و حمایت متقابل – انسجام گروهی و تبادلی – اتحاد خودآگاه ما – حمایت و آزادی ارتباط – برقراری صمیمیت و اعتقاد بین اعضا.
مشکلات مربوط به عضو بودن در گروه:
1) جابه جایی اعضا 2) حضور و وقت شناسی 3) کنار کشیدن اعضا از گروه 4) اضافه کردن اعضای جدید
فصل 12 – گروه پیشرفته
تشکیل گروه فرعی: پراکندگی – تشکیل واحدهای کوچکتر – در هر سازمان اجتماعی روی می دهد. ممکن است این فرآیند برای سازمان اصلی موقتی یا طولانی باشد و امکان دارد مفید یا آسیب زا باشد.
* تشکیل گروه فرعی می تواند تاثیرات فوق العاده تجربی در دوران گروه درمانی داشته باشد
تضاد در گروه درمانی: اختلاف را نمی توان در گروه های انسانی خواه دوتایی، گروه های کوچک، گروه های بزرگتر یا گروه های خیلی بزرگتر مثل ملت ها و کشور ها محدود کرد. اگر اختلاف آشکار نادیده گرفته یا سرکوب شود غالبا خود را به شکلی مخرب و ناخوشایند نشان می دهد.
منشا خصومت: خصومت به دلایل بسیاری بروز می کند و توانایی رهبران گروه در شناسایی سهم پویایی های گروهی، بین فردی و فردی در بروز خصومت در گروه اساسی است.
عوامل متعدد خصومت در گروه :
1) انتقال یا تحریفات بین فردی غالبا باعث ایجاد خصومت در گروه درمانی می شود.
2) بعضی از مخالفت خانی ها حاصل برون فکنی احساس حقارت در درمانجو است.
3) بعضی دیگر حاصل همانند سازی برون فکنی است.
4) عامل دیگر در گروه درمانی که باعث خشم می شود حس ضعیف شمردن خود و احساس شرم است.
5) رقابت اعضا با یکدیگر برای جلب نظر کردن درمانجو
پایان دادن درمان: یکی از بخش های مهم گروه درمانی است که غالبا نادیده گرفته می شود. و این کار بسیار پیچده است. چرا که تمام احساس های مربوط به پایان درمان باید از جنبه های مختلف بررسی شود: هریک از اعضا – درمانگر – گروه به عنوان کل .
فصل 13 – اعضای مشکل دار گروه
* به هر حال همه ی اعضای در گروه مشکلی دارند.
1) درمانجوی انحصار طلب (متکلم وحده) : حضور یک فرد پرحرف است که بدون وقفه در طول جلسه ها حرف می زند.
2) درمانجو ساکت: عضو ساکت کمتر مخل کار درمان است اما غالبا برای درمانگر کنار آمدن با او دشوار است.
3) درمانجو ملال آور: به ندرت کسی به علت ملال آور بودن به سراغ درمان می رود اما به نحوی وجود دارند و بیماران از این گله می کنند که چرا هرگز حرفی برای گفتن به دیگران ندارند.
4) درمانجو شاکی و رد کننده کمک: برخی ممکن است در حد افراطی این رفتار را داشته باشند ولی بعضی ممکن است در مواقع استرس این رفتار را از خود نشان دهند. افرادی که اختلال عاطفی خود را با دردهای جسمانی بیان می کنند جزو همین دسته هستند.
5) درمانجوی روان پریش یا دوقطبی: بسیاری از گروه ها برای کارکردن با این درمانجویان است.
6) درمانجوی دچار شخصیت دشوار: درمان جوی اسکیزوئید – درمانجوی مرزی – درمانجوی خودشیفته.
فصل 14 – درمانگر: چارچوب های تخصصی و شیوه های کمک
* در این فصل به برخی از تعاریف تخصصی پرداخته می شود.
درمان مشترک: درمانی که هم به صورت گروهی و هم انفرادی انجام شود. ( درموارد خیلی خاص)
درمان ترکیبی: در این درمان در چند هفته اول درمان انفرادی است و سپس به صورت گروهی (همانند درمان مشترک در موارد خاص انجام می شود. )
ترکیب گروه درمانی و گروه های دوازده گامی
نوعی درمان که همزمان باب شده است، درمان در روان درمانی گروهی است با درمانجویانی که در ضمن در گروه های دوازده گامی شرکت می کنند. گروه درمانی و AA در صورتی که موانع خاصی از سر راه برداشته شود، می توانند یکدیگر را تکمیل کنند.
جلسه بدون رهبر
بعضی درمانگران گروه را بدون رهبر برپا میکردند. گروه های زمانی که رهبر گروه به مسافرت می رفت جلساتی برگزار می کردند.
تکنیک ها و ابزاری که به درمانگران گروه درمانی کمک میکنند:
1) تکنولوژی سمعی – بصری 2) ضبط نوار در آموزش 3) ضبط ویدیویی در تحقیق 4) خلاصه نویسی 5 ) انتقال دیدگاه موقتی درمانگر 6) خودآشکار سازی درمانگر 7) تمرین های با ساختار
فواید خلاصه نویسی در روان درمانی گروهی:
1) تداوم و تقویت 2) درک بهتر فرآیند 3) شکل دادن به هنجارهای گروهی 4) نیروی درمانی 5) افکار تازه
فصل 15 – گروه های درمانی تخصصی
به علت فواید زیاد این گروه ها در موقعیت های بالینی گوناگون اکنون باید گفت گروه های درمانی و در حقیقت تعداد گروه های درمانی و تنوع آن بسیار زیاد و گسترده شده است.
برای طرح ریزی یک گروه درمانی تخصصی گام های زیر ضروری است:
1) ارزیابی موقعیت بالینی 2) فرمول بندی اهداف بالینی مناسب 3) تغییر شکل تکنیک های سنتی تا بتواند جوابگوی این دو گام باشد – موقعیت بالینی و مجموعه جدید اهداف بالینی.
گروه درمانی برای بیماران بستری حاد
گروهی کاملا متفاوت با گروه های عادی است که از نظر تعداد – نحوه کار و شرایط موجود متفاوت است.
فرمول بندی اهداف
6 هدف دست یافتنی عبارت اند از:
1) درگیر کردن بیمار در فرآیند درمان
2) نشان دادن اینکه حرف زدن کمک می کند.
3) تمرکز روی مشکل
4) کاهش احساس انزوا
5) مفید بودن به حال دیگران
6) کاهش اضطراب ناشی از بیمارستان
گروه درمانی برای بیماران جسمی
دخالت های روانی، اجتماعی گروهی در مراقبت های پزشکی جامع، نقش مهمی دارد و در آینده به دلیل کارایی و توانایی آن در کاهش هزینه های درمان به کار خواهد رفت.
گروه درمانی شناختی – رفتاری
گروه CBT به نحو موثری درمورد رده ای از شرایط بالینی به کار رفته است، افسردگی حاد، افسردگی مزمن، دیس تی میای حاد، جلوگیری از عود افسردگی، اختلال استرس بعد از واقعه (PTSD) ، اختلال خوردن، بی خوابی، بیماری جسمی با منشا روانی و غیره ... مورد استفاده است.
نمونه ای از تکنیک ها و استراتژی هایی که درمانگران CBT مورد استفاده قرار می دهند:
1) افکار خود به خودی را ثبت کنند. 2) مانع از افکار خودکار شوند. 3) کنترل خلق و خو. 4) یک سلسله مراتب برانگیختگی ایجاد می کند. 5) فعالیت را هدایت کنند. 6) حل مسئله 7) تکنیک های آرامیدگی را بیاموزند. 8) ارزیابی توام با خطر بکنند.
گروه های خودیاری
تعداد شرکت کنندگان در گروه های خودیاری بسیار زیاد است و ارزیابی این گروه ها بسیار دشوار است.
گروه های حمایتی اینترنتی
تشکیل شدن این گروه ها و در ادامه پیام گذاشتن اعضا برای یک دیگر می باشد. ممکن است زمان محدودی داشته باشند. گروه ها ممکن است بدون رهبر اداره شوند.
فصل 16 – گروه درمانی در گذشته
گروه رویارویی
در طول سال های 1960 و 1970 پدیده گروه رویارویی که جنبشی اجتماعی محسوب می شد، در کشور آمریکا رواج یافت. در برگیرنده گروه های مختلف است: گروه های روابط انسانی – گروه آموزشی – گروه های تی – گروه های رشدی فردی – گروه های مارتن – گروه های رویارویی پایه و گروه های تجربی است.
گروه درمانی برای افراد بهنجار
در دهه 60 رهبران گروه های رویارویی، الگویی از گروه تی را به عنوان گروه درمانی برای افراد بهنجار ایجاد کردند. آنان برای رشد شخصی تاکید داشتند و هرچند آنان گروه تجربی را به عنوان وسیله ای برای آموزش تلقی کردند و نه درمان، اما تعریفی انسانی تر و گسترده تر از آموزش ارائه کردند.
فصل 17 – گروه درمانگر
گروه درمانی، گیاهی شگفت انگیز است در باغ روان درمانی، که مقاوم است: بهترین یافته های تحقیقی نشان می دهد که گروه درمانی به اندازه درمان انفرادی موثر است.
مشاهده درمانگران با تجربه
دانشجویان درمانگر از دیدن یک گروه درمانگر با تجربه در حین کار، فایده بسیاری می برند. ماهیت عمومی بودن گروه درمانی سبب شد تا کارآموزان بتوانند از نزدیک مشاهده گر باشند.
سوپروایزری (راهنمایی)
در این کتاب رهیافتی عمومی به درمان اتخاذ شده است، اصول های تکنیک مشخص شده است، به خصوص هنگام بحث درباره آغاز و پایان درمان روش های خاصی پیشنهاد شده است. اما فرآیند حل و فصل که کار اصلی درمان است، قابل توضیح در یک متن درسی نیست.
روان درمانی شخصی
یک گروه آزمایشی به ندرت می تواند تمام خود کاوشی را که یک دانشجوی درمانگر لازم دارد فراهم کند. تعداد کمی از افراد این بحث را می کنند که روان درمانی برای رشد گروه درمانگر لازم است. برنامه های آموزشی بسیاری نیاز به تجربه درمانی فردی دارد.
پیوست اطلاعات و راهنمایی – شرکت در گروه درمانی
بعضی از اهداف روان درمانی گروهی
بسیاری از افرادی که به دنبال درمان اند از وضعیت خود در زندگی ناراضی اند. آنان ممکن است در ایجاد و حفظ رابطه ای نزدیک و ارضا کننده و معنی دار با دیگران دچار مشکل باشند غالبا مایلند درباره چگونگی برقراری ارتباط با دیگران بیشتر بدانند.
گروه درمانی این فرصت را فراهم می کند تا:
* بتوانید حمایت و بازخورد را بگیرند و بدهید.
* رابطه بین فردی و ارتباط را بهبود بخشید.
* رفتارهای بین فردی جدید را تجربه کنید.
* درباره احساسات خود صادقانه و مستقیما حرف بزنید.
* درباره افکار، احساسات و رفتارها به درک و بینشی دست یابید، بدین ترتیب که به الگوهای رابطه ای در درون گروه و بیرون از گروه نگاه کنید.
* در مورد افکار، احساسات و رفتارهای افراد دیگر به درکی دست یابد.
* اعتماد به نفس، تصور از هود عزت نفس را در خود افزایش دهید.
* در گروه تغییرات شخصی می کنید و انتظار می رود که یادگیری را بتوانید به خارج از گروه انتقال دهید.
اشاره به نقاط مثبت و منفی کتاب
کتاب حاضر یکی از کتاب ها کاملا کاربردی است در زمینه گروه درمانی و به علت داشتن مثال های زیاد بالینی در این کتاب فهم و انتقال مطالب را آسوده کرده است. و با توجه به این که یالوم خود روانکاو بوده است در کتاب گونه های مختلف روان درمانی گروهی را استفاده کرده است. تخصصی بودن کتاب و تقسیم بندی فصل ها کاملا عالی صورت گرفته است. و برای تمام موارد و مشکلات و انواع اختلال ها اعم از بررسی سود و زیان، راهکارهای بالینی و طرح درمان آورده است. اما مثل هر کتاب دیگری دارای نواقصی است و علت این عمر زمان نوشته شدن کتاب است چرا که در علم روان درمانی به روز بودن و توجه به مقالات موتبر به روز شده نیاز است. ولی می توان از این کتاب به عنوان یکی از کتاب های موتبر و بسیار کمک کننده برای علاقه مندان به گروه درمانی مورد استفاده قرار دهیم.
ارائه راهکارهایی برای بهبود کتاب
با توجه به اینکه نوع ویراش کتاب و ترجمه و نوع قرار گیری و شکل دهی متن خیلی خوب و خوانا بود و از جنس مناسبی برای کاغذ کتاب استفاده شده بود ولی نوع جلد کتاب به علت تعداد زیاد صفحات مقاومت لازم را نداشته است و بهتر بود در صحافی کتاب از مقوا و دوخت های محکم تری استفاده می شد.
خلاصه نویسی و بررسی : سید محمد رضا پارسی کیان
منبع: روان درمانی گروهی (مباحث نظری و کاربردی) - اروین د . یالوم – مولین لشچ – ترجمه: مهشید یاسایی – انتشارات دانژه - چاپ دوازدهم – ویراست پنجم
